foto83792.jpg

Ein sundagstur til «Jakobskyrkja»
Av Olav L. Vinje

Jakobskyrkja er ei berghole i Helgaberget ovanfor garden Vinje på Vossestrand. I bokverket «Or gommol ti», hefte V, fortel Knut Bjørgaas om Jakobskyrkja slik gamle folk fortalde til han.

Om lag slik som Bjørgaas fortel var det me ungdomane på Vinje opplevde turane til Jakobskyrkja. Me tok som regel ein tur opp der kvar vår. Etter å ha samlast i det gamle Vinjatunet, så og seia på den historiske Kortufta, tok me i veg oppover den bratte Korsbakken og opp på Korshelleren. Vidare oppover dei bratte skarva som heiter Vass-skorane. Deretter kjem vegen opp på Berget, som er utslåtter for Vinjagardane. Der er lendet noko flatare, men så kjem me til ei lang og tung bratte opp mot Helgaberget. Der er ei gamal utslåtte som heiter Stakkstøe. Denne utslåtta vart nytta av ein husmann i Vinjahagen så seint som kring 1930. Høyet laut dragast heim til Vinjahagen på vinterføre. Det finst enda restar av ei gamal utløe der.

Frå Stakkstøe og innover langs Helgaberget vert lendet etter kvart flatare, og ein kjem til ei myr. Her kan me sjå opp til Jakobskyrkja, men det er ei lang og bratt steinurd opp dit som er tilgrodd med krattskog, buskar og blom.

Det var 30 år sidan sist eg vitja Jakobskyrkja, og eg hadde lyst til å sjå henne att endå ein gong. Ein fin sundag sommaren 1985 vart kona med, og me tok i veg. Me merka fort at det gjekk ikkje så lett som før, men etter nokre timar stod me på myra og såg oppover mot «kyrkja». To store fuglar flaug i ring der oppe. Det var fjellvåk, og det var tydeleg at fuglane synte interesse for oss. Me spikka oss kvar sin gode stav og la i veg oppover urda. Men me var ikkje komne langt før fuglane gjekk til åtak på oss. Venteleg hadde dei eitkvart å forsvara der oppe. Etter kvart vart det slik at me både laut sjå oss føre kvar me trødde og ha eit auga med fuglane. Dei la vengjene inntil sidene og gjekk til stilfulle stupåtak på oss gong på gong. Heldigvis bøygde dei av i passeleg avstand frå stokkane våre. Endeleg kunne me smetta inn i kyrkja og vart fri fuglane.

Etter så mange år kjendest det rart å setja seg ned på kyrkjegolvet, som er ei blanding av jord og stein. Me ser rundt vegger og tak. I ei skorte ligg nokre trespiler med namn på. Bjørgaas skriv at det var ein skikk å rita nanmet sitt på trespiler her. Mange kunne finna att namn og årstal etter ein mannsalder.

Når me sit slik krinsar tankane om den huldreklokkaren som i utgamal tid skulle ha budd her. Han heitte Jakob og var så flink til å syngja at dei kunne høyra han heilt ut på Fugl-leikane ved stølen Øyaset.

For hundre år sidan skreiv Th. S. Haukenæs litt om denne Jakob og kyrkja hans: «Indgangen er omtrent 2 Alen høy og 2 1/2 Alen bred, og over denne findes en firkantet Glugge, som kaster Lys ind i Huset. Mellem Dørens øverste Kant og Gluggen er spændt en firkantet Sten, hvis Ender er befæstede i Grottens Sidevægge. Er man kommen forbi Døren, udvides Rummet adskilligt og maaler under det buede Hvelv sine 5 Alen uden at dog Husets Længde og Bredde er fuldt saa stor. I Baggrunden gaar en Dør eller Port ind til et mindre Rum, dette er Koret, som maaler omtrent 2 Alen i hver Kant. Paa begge sider af Kirkeskibet er endvidere et Aflukke, som kaldes Sakristiet, det ene er saa stort som en Gedebaas, og det andet som en Kubaas».

Haukenæs skriv vidare at når det ikkj e var huldrepreik i kyrkj a så har han Jakob truleg brukt dei ulike romma til stove, kjøken, soverom o.s.v. Th. S. Haukenæs: Natur, Folkeliv og Folketro på Voss og Vossestranden, 1887 s. 97.)

Medan me sat og snakka om desse segna oppdaga me at det draup vatn frå taket fleire stader. Eg kan ikkje hugsa at det gjorde det før. Truleg må vatn trengj a inn i berget over kyrkj a, og frost og is kan då verka som sprengverktøy. På biletet ser ein tydeleg sprekker i steinblokka mellom inngangen og gluggen ovanfor. Dersom teorien om at frost og is har hjelpt til å laga sprekker i fjellet kan det ha vore mogeleg for huldreklokkaren med primitivt verktøy og meisla ut stein for stein. Det synest klart at arbeidet er gjort med handemakt.

Då denne hola, eller «kyrkja», ligg nokså høgt i Helgaberget, om lag 950 m.o.h., kan det tenkjast at veidefolk har helde til her. Kanskje har også rømlingar søkt ly her, men det veit me ikkje noko om.

Etter ei gudsteneste på den gamle kyrkjegarden på øvre Vinje fortalde Knut Bjørgaas om Kortufta, der presten preika, og om Korsbakken der folket sat. Han trudde naninet Helgaberget kom av Heilagberget. Truleg har naninet vorte til under gudsdyrkinga før den fyrste kyrkja vart bygd på øvre Vinje.

Ein bør vera varsam med å seia noko sikkert om kva tidbolk Jakobskyrkja har vorte til i, men det kan vel tenkjast at det har skjedd i samband med gudsdyrkinga på Vinje. I fleire generasjonar har dei vel fortalt den sannferdige soga om Jakobskyrkja. Så har forteljinga litt etter kvart døydd ut eller endra seg. Det som me og fleire generasjonar før oss veit, er berre segner. Det er ei underleg, nesten guddommeleg, kjensle å vandra langs Helgaberget til Jakobskyrkja. Men for dei folka som vanka her for mange hundre år sidan var det vel rame alvor. Noko endeleg løysing på den gåta som Jakobskyrkj a er finn me vel aldri. Truleg vert segna for alltid heitande: Her budde ein gong ein huldreklokkar som heitte Jakob.

Kjelde: gamalt frå Voss. Hefte XIX. Side 123.